KETOZA – problemy dnia codziennego krów mlecznych

Wysoka wydajność mleczna krów upodabnia je coraz częściej  do sportowców wyczynowych. Trzeba w szybkim czasie i  w odpowiedniej ilości dostarczyć organizmowi energii. Czy to jest takie łatwe?  Sportowcy wyczynowi mają do dyspozycji armię lekarzy, dietetyków, fizykoterapeutów- hodowcy bydła mlecznego są tego niestety pozbawieni i ich działania są trudniejsze. Krowa nie powie wprost co jej dolega czy ewentualnie czego jej brakuje. Daje jednak wiele sygnałów mówiących o błędach, szczególnie żywieniowych.
Tu my, hodowcy musimy się nauczyć je rozróżniać i dostrzegać.
Podstawowe choroby przemiany materii ( czytaj. błędy żywieniowe) to KETOZA i KWASICA. Wielu hodowców nie jest w stanie zdiagnozować ich,  a często po diagnozie lekarza weterynarii prawidłowo przeprowadzić okresu leczenia. A trzeba powiedzieć, że większość krów wysokomlecznych ociera się o te dwie jednostki chorobowe. Tylko szybka reakcja może zapobiec ich rozwojowi. Dziś o ketozie.

Co to jest KETOZA i przyczyny jej występowania

Prosto mówiąc jest to choroba przemiany materii powstającą na wskutek zaburzeń w przemianach energetycznych  w organizmie krowy. Rozróżniamy tu ketozę pierwotną, spowodowaną błędami żywieniowymi w okresie zasuszenia oraz  ujemnym bilansem energetycznym po wycieleniu.
Ketoza wtórna występuje najczęściej na wskutek niedożywienia spowodowanego wystąpieniem innych jednostek chorobowych takich np. jak: przemieszczenie trawieńca, endometritis ( a szczególnie zatrzymanie łożyska i zapalenie błon śluzowych macicy), mastitis, urazowe zapalenie czepca czy kulawizn.Ketoza pokarmowa występuje  w przypadku błędnych, niezbilansowanych dawek pokarmowych, szczególnie jeżeli idzie o pasze sprzyjające fermentacji w  żwaczu lub skarmiania pasz zepsutych.
Mechanizm powstawania ketozy jest prosty. Wysoka produkcja mleka i znaczny niedobór energii pochodzącej z pasz powoduje uruchomienie rezerw  energii, zmagazynowanych w tkance tłuszczowej. Ta niedostateczna ilość węglowodanów powoduje spadek poziomu glukozy we krwi, glikogenu w wątrobie oraz kwasu szczawioctowego w mięśniach natomiast wzrost wolnych kwasów tłuszczowych (WKT).  Choroba występuje najczęściej po ocieleniu, w okresie osiągania przez krowę maksymalnej wydajności mlecznej. Brak reakcji na to zjawisko prowadzi do rozpoczęcia procesu ketogenezy i wzrostu poziomu ciał ketonowych we krwi i moczu. Dłuższe utrzymywanie się ujemnego bilansu energii prowadzi do powstawania, w wyniku dość skomplikowanych przemian fizykochemicznych w organizmie, wyższego poziomu ciał ketonowych oraz kwasu acetyloacetonowego . Związki ketonowe usuwane są z organizmu krowy wraz z moczem, mlekiem, potem oraz wydychanym powietrzem, co jeszcze bardziej uszczupla rezerwy energii w organizmie.

Jak rozpoznać KETOZĘ

Podstawowe objawy to głównie utrata apetytu i niechęć w pobieraniu pasz a szczególnie kiszonek. Utrata apetytu wiąże się z osłabionym przeżuwaniem a to prowadzi do gwałtownego spadku wydajności. Postępujące objawy szybko doprowadzają do utraty masy ciała na wskutek próby uruchomienia przez organizm resztek rezerw z tkanki tłuszczowej, odłożonej w okresie zasuszenia. W wydychanym powietrzu wyraźnie jest czuć woń acetonu lub acetylenu. Kał u krów  porażonych ketozą jest suchy i twardy, pokryty śluzem. Występują częste zaparcia. Krowy porażone, a nie leczone, wykazują objawy porażenie poporodowego, może dojść także  do śpiączki i do śmierci.

Jak zapobiegać KETOZIE

Przede wszystkim prawidłowo prowadzić krowę w okresie zasuszenia, nie doprowadzać do nadmiernego otłuszczenia (ocena wg skali BCS to 3,5). Ważnym czynnikiem jest także uzupełnianie dawek pokarmowych krów zasuszonych w prawidłowe dodatki mineralne, o odpowiedniej proporcji P:Ca, w ostatnich 3-4 tygodniach zasuszenia dodawanie soli anionowych.
Prawidłowe żywienie w okresie okołoporodowym , a więc odpowiednie wprowadzenie do dawki pasz treściwych i kontrolowanie ich spożycia i kondycji krów. Idealnym sposobem jest tworzenie grup technologicznych i prowadzenie żywienia o monodietę opartą o TMR, gdyż częste zmiany żywienia są prekursorem powstawania ketozy. Także częstymi przyczynami jest skarmianie pasz sprzyjających ketozie –szczególnie nadmiaru buraków cukrowych, liści buraczanych i zepsutych kiszonek ( lub źle zakonserwowanych). Szczególnego znaczenia nabiera wprowadzenie do dawek dodatków wspomagających przemiany energetyczne i stosowanie tzw. stabilizatorow laktacji, będących wysokoskoncentrowaną energią.
Dzisiaj wielu lekarzy weterynarii jest zaopatrzonych w gluko i ketonomerty. Poniżej podajemy prawidłowe zawartości glukozy i ciał ketonowych we krwi. Poza stosunkiem tłuszczu do białka w mleku jest to podstawowy miernik dla określenia stadium ketozy.

Dzienne zapotrzebowanie krów na glukozę wynosi 0,5 kg na dobę na potrzeby bytowe oraz ok. 0,05 kg na każdy wyprodukowany litr mleka. Tak więc krowa o wydajności 40 litrów dziennie potrzebuje 2,5 kg glukozy i ta ilość powinna być dostarczana systematycznie w ciągu doby.
Głównymi prekursorami glukozy jest w 70% kwas propionowy, kwas mlekowy i pirogronowy.
Bardzo ważne są także dostarczane z paszą aminokwasy. Głównymi paszowymi źródłami glukozy (szybkich przemian) są : ziarna zbóż, ,buraki cukrowe, melasa i wysłodki buraczane melasowane. Coraz częściej dla krów podaje się także bioglicerynę lub inne preparaty oparte o glicerynę lub glikol propylenowy, jako źródło szybkiej energii.

Poniższy wykres przedstawia jak przebiega bilans energetyczny krowy w okresie laktacji.

Dr Inż. Tomasz Soukop

W następnym serwisie o kwasicy. Zapraszamy.